ცხოვრება აუტიზმის დიაგნოზით
ვაკო
ვაკო 27 წლის არის, უყვარს ბუნებაში ყოფნა, ცხოველები, განსაკუთრებით თუთიყუში პაკო, რომლის მოვლაც მისთვის „სამსახურია“... კიდევ, უყვარს ფოტოების გადაღება, ხატვა... უყვარს ადამიანები. თითქმის ყოველთვის კეთილგაწყობილია, ხშირად იღიმება... ყველა ახალგაცნობილი მისი ძმაკაცია, რომელსაც უშეცდომოდ შეიძლება დაუსახელოს გეოგრაფიული სახელები და თარიღები, რომელიც ერთხელაც კი გაუგონია...
დავით ქადარია, ვაკოს მამა:
- შოკია, როცა იგებ, რომ შენი შვილი ვერ იქნება ისეთი, როგორც სხვა ბავშვები... თავიდან იწყებ ამ აზრის უარყოფას, არ გინდა დაიჯერო. მერე იწყებ ფიქრს, რატომ მაინცდამაინც მე, საკუთარ თავსაც ადანაშაულებ. მე და ვაკოს დედა ისე დავითრგუნეთ, რომ მეორე ბავშვზე ფიქრიც კი არ შეგვეძლო. თუმცა დროთა განმავლობაში ყველაფერს ეგუები…
ყველა მშობელს ვურჩევ, ეცადონ, რომ ამ შეგუებაში ბევრი დრო არ დაკარგონ და უპირველესად იფიქრონ იმ გზებისა და შესაძლებლობების მოძებნაზე, რაც მათი შვილების მეტად განვითარებას და ცხოვრების უკეთესად დაგეგმვას შეუწყობს ხელს. წარმოიდგინეთ, ვაკო დაიბადა ბნელ და ცივ 90-იანებში, როდესაც არანაირი სერვისი და საშუალება არ იყო არათუ სპეციალური საჭიროებების მქონე ადამიანებისთვის, არამედ თითქმის არავისთვის ამ ქვეყანაში, დიაგნოზის დროულად დასმაც კი შეუძლებელი იყო. რა იყო აუტიზმი, იმ ადამიანებმაც კი არ იცოდნენ, ფსიქოლოგები რომ ერქვათ. რამდენიმე გამოვიცვალეთ, უმეტესობა ისეთ რამეებს გვეუბნებოდა, ახლა სიმწრით მეცინება, ფუჭად გვაიმედებდნენ, ვინაიდან ვაკოს ერთი შეხედვით, ფიზიკური პრობლემები არ ჰქონდა, გვეუბნებოდნენ დროა საჭირო და ის მცირე ჩამორჩენა, რაც თანატოლების განვითარებასთან აქვს, აღმოიფხვრებაო... თუმცა ამ გზაზე შეგვხვდნენ პროფესიონალებიც... მართალია სიარული და მეტყველება გვიან დაიწყო, მაინც საკმაო პროგრესი ჰქონდა ამ თვალსაზრისით, თუმცა პრობლემები ასაკის მომატებასთან ერთად ჩნდებოდა. სკოლაში მივიყვანეთ, მასწავლებელიც ავუყვანეთ, მაგრამ წერა-კითხვის სწავლა მისთვის, ფაქტობრივად, შეუძლებელი აღმოჩნდა. თავდაპირველად ბავშვებთან ურთიერთობა ძალიან უყვარდა, მაგრამ განსხვავებები სულ უფრო შესამჩნევი ხდებოდა, რასაც თვითონაც ხვდებოდა და სხვა ბავშვებიც ხედავდნენ, იყო დაცინვის შემთხვევები, რასაც კონფლიქტები მოსდევდა, ასე ნელ-ნელა ჩამოშორდა თანატოლებს, აღარ უწევდა გული გარეთ. სკოლის მადლობელი ვარ, იქ კარგი კლასი შეხვდა, კეთილგანწყობილი...
თუმცა განსხვავებული შესაძლებლობების ადამიანებისადმი არასწორი დამოკიდებულება კვლავ დიდი პრობლემაა, არავინ იცის, ვინ რას იზამს, რას წამოგაძახებს, ან მას რას გააგონებს, ამიტომ მაინც სულ დაძაბული ხარ. ვაკოს დიაგნოზი ითვალისწინებს იმას, რომ მას წესით, შეუძლია მარტივი სამუშაოს შესრულება და თავის რჩენაც, მაგრამ თანამედროვე საქართველოში ეს სრულიად წარმოუდგენელია. ჯერ ერთი, უმუშევრობის ასეთი მაღალი მაჩვენებლის დროს, ვაკო ვის გაუწევს კონკურენციას, გარდა ამისა, არ არის არავითარი საშუალება, გზა, რითაც ამ პრობლემების მქონე ადამიანებს მეთოდურად, ნელ-ნელა შეასწავლიდა ვინმე რაიმე ხელობას, ამას სჭირდება სპეციალური პროგრამები და სპეციალური სასწავლო ცენტრები, როგორც ეს ცივილიზებულ ქვეყნებშია.
დღეს როგორც ვიცი, არასრულწლოვნებისთვის კიდევ არის გარკვეული სერვისები, რაც მათი უნარების განვითარებას შეუწყობს ხელს, მაგრამ სრულწლოვანთათვის, ფაქტობრივად, არაფერია... ბოლო ხანს ის დახმარება, რასაც სახელმწიფო აძლევს ვაკოს უნარების ადამიანებს, 140 ლარამდე კი გაიზარდა, მაგრამ მაინც ძალიან ცოტაა.
რა არის აუტიზმი?
აუტიზმი წარმოადგენს ნეიროგანვითარების დარღვევას, რომელიც თავის ტვინში არსებული ცვლილებებით არის გამოწვეული. მეცნიერებმა არ იციან, თუ კონკრეტულად რა უდევს საფუძვლად ამ ცვლილებებს. აუტიზმის სპექტრის დარღვევის მქონე ინდივიდები ხშირად ძალიან განსხვავდებიან ერთმანეთისგან, თუმცა ყველასთვის საერთოა კომუნიკაციისა და სოციალიზაციის სირთულეები.
აუტიზმს, როგორც დამოუკიდებელ დიაგნოზს, საკმაოდ ხანმოკლე ისტორია აქვს, მას ხშირად მე-20 საუკუნის „აღმოჩენასაც“ კი უწოდებენ. გასული საუკუნის 40-იან წლებში, მეორე მსოფლიო ომის მიმდინარეობისას, ავსტრიელმა მეცნიერებმა ლეო კანერმა და ჰანს ასპერგერმა ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად გამოაქვეყნეს სტატიები და აღწერეს აუტიზმის, როგორც დამოუკიდებელი დიაგნოზის, სიმპტომები. ტერმინი „აუტიზმი” ჯერ კიდევ 1911 წელს გამოიყენა ცნობილმა ფსიქიატრმა ეუგენ ბლეულერმა, თუმცა კანერისა და ასპერგერის დამსახურებაა აუტიზმის შიზოფრენიისგან დამოუკიდებლად განხილვა და მისი თეორიული აღწერის პირველი მცდელობა. ამის მიუხედავად, ამის თაობაზე სამეცნიერო წრეებში მაინც დიდი აზრთა სხვადასხვაობა იყო და თითქმის 1980 წლამდე მისი სიმპტომები კვლავ შიზოფრენიის ნაწილად განიხილებოდა.
აუტიზმის სპექტრის მქონე ბავშვები ფიზიკურად არ განსხვავდებიან უმრავლესობისგან, თუმცა ისინი შეიძლება იქცეოდნენ, ურთიერთობდნენ, ლაპარაკობდნენ და სწავლობდნენ მათგან განსხვავებულად. მეტყველების, სწავლისა და აზროვნების უნარები აუტიზმის სპექტრის მქონე ადამიანებში შეიძლება მერყეობდეს თვალსაჩინო ნიჭიერებიდან მძიმე დარღვევამდე. ზოგიერთს სჭირდებოდეს დახმარება ყოველდღიურ ცხოვრებაში, ზოგს - არა.
საინტერესოა, რომ 1988 წელს კინოეკრანებზე ბარი ლევინსონის ფილმი - "წვიმის კაცი" გამოვიდა, სადაც დასტინ ჰოფმანი მთავარ როლს ასრულებს. სწორედ ეს საკულტო ფილმი გახდა გარდამტეხი მომენტი მსოფლიოსთვის, რომ საზოგადოებას აუტიზმის შესახებ ფიქრი დაეწყო. დროთა განმავლობაში საზოგადოებისთვისაც ნათელი გახდა, რომ აუტისტური აშლილობის დიაგნოზის მქონე პიროვნება კონკრეტული უნარებით გამოირჩევა კიდეც, რაც ფილმში "წვიმის კაცი", ნათლად ჩანს.
აშშ-ს დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის
ცენტრის მონაცემების თანახმად:
აღენიშნება აუტიზმის სპექტრის
აშლილობა; მდგომარეობის სიხშირემ ბოლო
40 წლის განმავლობაში
40-ჯერ მოიმატა; კვლევათა თანახმად, ამგვარად მომატებული
სიხშირე მხოლოდ ნაწილობრივ აიხსნება
ცნობადობისა და დიაგნოსტიკის გაუმჯობესებით;
ბიჭებში (1 შემთხვევა 42 ბიჭში და
189 გოგოში); აუტიზმის გავრცელება მხოლოდ
2015 წელს 10-დან
17%-მდე გაიზარდა; აუტიზმის სპექტრის დარღვევის ნიშნები
უმეტესწილად ვლინდება ადრეულ ბავშვობაში
(შემთხვევათა უმრავლესობაში - 18-დან 36 თვემდე ასაკში).
აუტიზმის სპექტრის დარღვევის
მქონე ბავშვები შეიძლება:
დათა
13 წლის დათა ფარცხალაძეს აუტისტური სპექტრის აშლილობის დიაგნოზი 3 წლის და 6 თვის ასაკში დაუდგინდა. მისი დედა, მარი კორკოტაძე AMBEBI.GE - თან საუბარში პირველ შთაბეჭდილებებს, სირთულეებს და წლებთან ერთად გადალახულ უამრავ დაბრკოლებას იხსენებს. მისთვის შვილის მომავალი საქართველოში ბუნდოვანია...
ლევანი
"საგიჟეთში ვცხოვრობთ... დღეს, ჩემი შვილის, ლევან გაფრინდაშვილის, მეორე სასამართლო პროცესია, (პირველი უჩვენოდ ჩატარებულა), თურმე ჯარში გაიწვიეს, პოლიციელი ესაუბრა მას (როგორც ეს ვაკე-საბურთალოს პოლიციის მიერ შედგენილი ოქმიდან ირკვევა, ადგილები დაფარულია ამ ოქმში), გააფრთხილა და ის კი არ გამოცხადდა... აი, ასეთი არაფერი მინახავს და გამიგია, 18 წელიწადია ლევანიკოსგან ოჯახის წევრები თითო სიტყვას ველოდებით და პოლიციელმა კი მთლად ოქმი შეადგინა! ლევანიკოსთან, რომელიც აუტისტია და უცხოებთან საერთოდ არ შედის კონტაქტში... ან რა ენაზე ისაუბრეს, ან რა ნომერზე დაურეკა... უსამართლობა ბევრი მინახავს, მაგრამ ასეთი ამორალური... ნეტავ შემეძლოს ჯარში გავუშვა, ნეტავ..." - ეს პოსტი ჟურნალისტმა ნათია გოგსაძემ ამ ცოტა ხნის წინ „ფეისბუქში“ დაწერა.
მისი ვაჟი ლევან გაფრინდაშვილი უკვე სრულწლოვანია. 18 წლის იუბილეს აღნიშვნიდან, მეორე დღესვე მისი ოჯახი უსიამოვნო რეალობის წინაშე აღმოჩნდა. გარდა იმისა, რომ აუტისტური სპექტრის დიაგნოზის მქონე პირებს, სრულწლოვანების მიღწევის შემდეგ, დამოუკიდებლად ცხოვრებისთვის პირობები, ფატქობრივად, არ აქვთ, როგორც აღმოჩნდა, მათ, ოჯახებთან ერთად, საკმაოდ არაკომფორტული ბიუროკრატიული პროცედურების გავლაც უწევთ.
ნათია გოგსაძე, ლევანის დედა:
- დღეს ძალიან დამძიმდა სიტუაცია. 18 წლის შემდეგ სახელმწიფო აუტისტური სპექტრის მქონე ადამიანებს არაფერს აღარ სთავაზობს. ვგულისხმობ ცენტრებს, სადაც ივლიან და მიიღებენ ელემენტარულ სერვისებს. მაგალითად: არტთერაპიები, მეტყველების გაკვეთილებს და ა.შ. ასეთი სერვისები საერთოდ არ არსებობს.
ნათია გოგსაძის თანახმად,
სამი მნიშვნელოვანი პრობლემაა:
არსადაა სივრცე, ადგილი, რომ ამ ადამიანებმა
მდგომარეობის გაუმჯობესება და საკუთარი თავის
რეალიზება შეძლონ
ამის გამო მშობლებს უწევთ ინდივიდუალურად “დღის ცენტრებში“ მისვლა და მოლაპარაკება, რომ დამატებითი მეცადინეობები ჩაატარონ, რომელიც არის არასრულფასოვანი, არასრულყოფილი, ვიტყოდი რომ, არაპროფესიონალურიც კი, მაგრამ როდესაც სხვა გზა არ გაქვს, ამას აკეთებ. თუმცა, ჩემს შემთხვევაში აქამდეც ვერ მივედი, იმიტომ, რომ კომისარიატმა ძალიან გამოგვიყვანა მდგომარეობიდან.
აღრიცხვიანობა და ბაზა
თუ ბავშვს შშმ პირის სტატუსი აქვს, 18 წლის რომ ხდება, ამ სტატუსის გადახედვა ხდება და ყველაფერი თავიდან უნდა გააკეთო, რაც ძალიან დიდი რუტინაა. არის უამრავი ბიუროკრატიული ბარიერი, რომლის გადალახვაც უწევს მშობელს.
ყველაზე გაურკვეველი არის ის, რომ წინა დღეს, ვიდრე 18 წლის გახდებოდა, თუ მისი სტატუსის დამადასტურებელი საბუთი იყო ვალიდური, სრულწლოვანების შემდეგ, ისე რომ პროგრესი არ განუცდია, თავიდან გთხოვენ საბუთის გაკეთებას. რაც მთავარია, ამ დოკუმენტის არ არსებობის გამო, კომისარიატი იძახებს ჯარში. ორ დღეში რა იცვლება, თორემ შეიძლება, წლების შემდეგ, ღმერთმა ქნას და ზოგს ჰქონდეს პროგრესი... ეს არის ძალიან მძიმე! არ არსებობს შშმ პირების ბაზა, რომელსაც ციფრულ საუკუნეში ერთი უწყება გადასცემს მეორეს და აღარც მშობელი წააწყდება ამ უსამართლობას, საშინელ სტრესს, დამცირებას და ფსიქოლოგიურ ტრავმას, აღარც შვილი. სახელმწიფოს ეს აქვს მისახედი და მოსაგვარებელი.
მეურვეობის/მხარდამჭერის შესახებ კანონი
18 წლის შემდეგ მშობელს ერთმევა ბავშვზე ზრუნვის უფლება, თუკი მას არ ექნება მხარდამჭერის, იგივე მეურვის სტატუსი. ისევ თავიდან იწყება საბუთების შეგროვების, ადვოკატის მოძებნის რუტინა და საბოლოოდ სასამართლოში მიდის საქმე. სტატუსს სასამართლო განიჭებს. საჭიროა ცნობა ნასამართლეობის შესახებ. ფსიქიატრიული, ნარკოლოგიური სამსახურიდან ჯანმრთელობის ცნობა და ასევე ბავშვთა ზრუნვის სააგენტო გაძლევს ცნობას, რომ არავითარი დამაბრკოლებელი არ გაქვს, იყო მეურვე. ნასამართლეობის შესახებ ცნობას ვადა აქვს ერთი კვირა, რაღაცას ორი კვირა... დადიხარ ამ უწყებებში და სასამართლომდე ვიდრე მიხვალ, შეიძლება ზოგიერთ ცნობას ვადაც გაუვიდეს...
ახლა ჩვენ ვიბრძვით და ვნახოთ, როგორ დასრულდება. ორივე მშობელს არ ენიჭება მეურვის სტატუსი. უფლებები და სფეროები უნდა გავიყოთ. მე ხშირად საზღვარგარეთ მიწევს წასვლა და ამ დროს მამა აქცევს ყურადღებას, ჩემს მეუღლესაც სადმე რომ უწევს წასვლა, მაშინ მე ვარ პასუხისმგებელი პირი. ეს არის გაურკვეველი, ბუნდოვანი და ჯერ კიდევ გადაუწყვეტელი. სასამართლომდე ვერ მივედით იმიტომ, რომ ჩემი საბუთები მზად მქონდა, მაგრამ ადვოკატმა მითხრა, რომ მოდი ვცადოთ, თქვენი მეუღლის საბუთებიც წარვადგინოთ და იქნებ მოსამართლემ თქვენი მდგომარეობა გაითვალისწინოსო. არ ვიცი, რა იქნება... თავიდან ვიწყებთ საბუთების შეგროვებას ჩემს მეუღლესთან ერთად. ადრე აღებულს ვადა გაუვიდა. არ ვიცი, ამდენი ტანჯვისა და წვალების შემდეგ მოსამართლე რა გადაწყვეტილებას მიიღებს. დიდი ალბათობით, მის კეთილ ნებაზე იქნება დამოკიდებული. იმედი მაქვს, ეს კეთილი ნება მოსამართლეს აღმოაჩნდება, რომ ორივეს მოგვცეს უფლება - 18 წლის შემდეგ ვიყო ჩემი შვილის დედა, მასზე ვიზრუნო და ჩემს მეუღლესაც, რომელიც არის არაჩვეულებრივი მამა.
ჩემმა მეუღლემ დიდი როლი ითამაშა მდგომარეობის გარკვევაში, იდენტიფიცირებაში. იმ გზების მოძებნაზე, თუ როგორ უნდა განვითარებულიყო პროცესი მდგომარეობის გამოსასწორებლად, რა ტიპის მეცადინეობები იყო საჭირო... ეს ყველაფერი ჩემზე უკეთესად იცის. ლევანიკოს მთავარი პატრონი, რომელიც აქცევს ყურადღებას, ზრუნავს მასზე და მისი საჭიროებები თვალდახუჭულმა იცის, არის მიშა, ჩემი ლევანის მამა!
კანონში არის რაღაცები შესაცვლელი. ძალიან მინდა, რომ ეს ხმამაღლა ვთქვათ და ვილაპარაკოთ იმისთვის, რომ რაღაც გარღვევა მოვახდინოთ. შევცვალოთ, გავამარტივოთ ის მძიმე, სტრესული პროცედურები, რომელიც მთელს ამ ამბავს ახლავს თან. ესენია მთავარი პრობლემა ამ ბავშვებისთვის და არა იმაზე დროის კარგვა, რომ მე რაღაცა ფურცლები შევაგროვო და ამ ფურცლებით უფლება მქონდეს, რომ გუშინ თუ მანდობდა სახელმწიფო ჩემი შვილის გაზრდას, დღესაც მანდოს და არ მიყუროს ეჭვის თვალით.
„აუტიზმი - ეს არის მდგომარეობა, როდესაც
განსხვავებულია კომუნიკაციის დამყარების გზები“
ნეიროფსიქოლოგი მარიამ ხვადაგიანი საზოგადოებაში არსებული მიდგომების შესახებ საუბრობს და მშობლებს მოუწოდებს, აუტიზმის მქონე ადამიანების შესახებ შვილებს ხშირად ესაუბრონ.
მარიამ ხვადაგიანი:
- აუტიზმი - ეს არის აუტიზმის სპექტრის მდგომარეობა, რომლის დროსაც გამოვლენილია სხვადასხვა სიმპტომი. სიმპტომები 3 ძირითად სფეროს მოიცავს და ასაკის ცვლილებასთან ერთად იცვლება.
ეს სიმპტომებია:
1. კომუნიკაცია და ენამეტყველება;
2. სოციალური ინტერაქცია;
3. განმეორებითი ქცევები.
რას უნდა მიაქციონ მშობლებმა ყურადღება
- არსებობს ასაკობრივი ჩვევები, რასაც უნდა დავაკვირდეთ. მაგალითად, ჩვილობიდან უნდა ვნახოთ, აქვს თუ არა ბავშვს თვალით კონტაქტი, რამდენად ამყარებს მშობელთან კონტაქტს, რამდენად უღიმის საპასუხოდ ღიმილზე, როგორ რეაგირებს, როდესაც მშობლის ხმა ესმის.
ერთი წლიდან ან წლინახევრიდან რამდენად აქვს გარკვეული სიტყვები მარაგში. ეს სიტყვები შეიძლება იყოს დამახინჯებული, მაგრამ უნდა ცდილობდეს, რომ თქვას.
თუ 2 წლის ბავშვი არ ლაპარაკობს, უნდა დავაკვირდეთ, რამდენად ესმის მიმართული მეტყველება. თვითონ შეიძლება სიტყვას არ ამბობს, მაგრამ როდესაც მიუთითებენ - "ბურთი", "წყალი მოიტანე", აუცილებლად უნდა ხვდებოდეს რაზეა საუბარი. თუ აქაც ეჭვი გვაქვს, უმჯობესია, ფსიქოლოგმა შეაფასოს, რამდენად გასაგებია მისთვის შინაარსები. რაც უფრო გვიან ასაკში იწყება ჩარევა, შედეგიც ნელა მოდის. ამიტომ, არ უნდა შეგვეშინდეს. ყოველთვის ჯობია, თავი დავიზღვიოთ და მივიყვანოთ სპეციალისტთან.
რჩევა საზოგადოებას
- იარლიყმიწებებული აღმოჩნდა აუტიზმი - ნაწილი თვლის, რომ ვისაც ეს დიაგნოზი აქვს, გენიოსია, ნაწილის აზრით კი აუტიზმი ძალიან დიდი კატასტროფაა. სინამდვილეში, არც ერთია სიმართლე და არც - მეორე.
აუტიზმი არ არის ინტელექტუალური დარღვევა, პირდაპირი მნიშვნელობით განვითარების შეფერხება, აუტიზმი - ეს არის მდგომარეობა, როდესაც განსხვავებულია კომუნიკაციის დამყარების გზები. სოციალური ინტერაქცია და გარკვეული ინტერესები შეიძლება, იყოს სპეციფიკური.
ჩემი სურვილი იქნებოდა, საზოგადოებამ იცოდეს ერთი ძალიან მნიშვნელოვანი რამ: აუტიზმის სპექტრის მქონე ბავშვების რესურსი და შინაგანი სამყარო ბევრად დიდია, ვიდრე ჩანს. არ უნდა ეშინოდეთ, გაითვალისწინონ, რომ სწორი კომუნიკაციის შემთხვევაში ძალიან ბევრი რამის სწავლა შეუძლიათ მათგან, იმიტომ, რომ ძალიან საინტერესო შინაგანი სამყარო აქვთ.
ხშირად ჰგონიათ, რომ აუტიზმის მქონე ბავშვებს არ უნდათ კომუნიკაცია. ეს ასე არ არის, უბრალოდ ის ფორმა, რა ფორმითაც შეიძლება ჩვენ ამას ვაკეთებთ, მათთვის არ იყოს მისაღები. ვთხოვ მშობლებს, რომ თავიანთ შვილებს ესაუბრონ ამაზე...
მარიამ გრიგოლია:
საფრანგეთში მოღვაწე ქართველი ექიმი, ქცევის თერაპევტი მარიამ გრიგოლია ევროპულ გამოცდილებას გვიზიარებს. როგორც აღმოჩნდა, სპეციალური საჭიროებების მქონე ადამიანებზე ფრაგნული კანონმდებლობა მთელი ცხოვრების განმავლობაში ზრუნავს.
ამ მხრივ, საქართველოში არსებული ყველაზე მწვავე პრობლემა, აუტიზმის დიაგნოზის მქონე ადამიანის დასაქმება საფრანგეთს ასე აქვს მოგვარებული:
- საფრანგეთში 18 წლის შემდეგ სპეციალური საჭიროების პირებზე სახელმწიფო ზრუნავს. სახელმწიფო ავალდებულებს როგორც კერძო, ასევე საჯარო სამსახურებს, რომ ერთი განსხვავებული შესაძლებლობების მქონე ადამიანი მაინც ჰყავდეს დასაქმებული. ეს კანონით რეგულირდება. თითქმის ყველა საჯარო უწყებაში მუშაობს ერთი შშმ პირი მაინც...
უშუალოდ აუტიზმს რაც შეეხება, კარგი ის არის, რომ ადრეული ჩარევის შემთხვევაში სოციალური კომუნიკაციის ის სირთულეები, რომელიც აუტიზმის მქონე ბავშვებს აქვთ, არის გამოსწორებადი.
ჩვენ გვაქვს ხუთი სენსორული არხი: მხედველობა, გრძნობა, ყნოსვა, გემოს შეგრძნება და სმენა. როდესაც ვსაუბრობთ აუტიზმის შესახებ, მკვეთრად შესამჩნევია სენსორული დისბალანსი. შესაძლოა ადამიანები იყვნენ მაღალმგრძნობიარე შეხებისა ან ხმის მიმართ, ვინაიდან ინფორმაციის გაფილტვრა არ შეუძლიათ. წარმოვიდგინოთ, რომ ქუჩაში ვხედავთ მთლიან დიამეტრს და გვესმის ყველა დეტალი. ჩვენ შეგვიძლია ვკონცენტრირდეთ ერთ საგანზე, თუნდაც ხმაურში ვიპოვოთ სიმშვიდე, აუტიზმის მქონე პირებს ეს ნაკლებად შეუძლიათ.
აუცილებელია ბავშვებთან გვქონდეს კომუნიკაცია და სწორად მივაწოდოთ ინფორმაცია განსხვავებული შესაძლებლობების მქონე ადამიანების შესახებ. რაც შეეხება მშობლის მხარდაჭერას - მხარდაჭერა არ არის თვალის არიდება. მაგალითად, როდესაც ტრანსპორტში აუტიზმის მქონე ბავშვს აქვს ე.წ. “ტანტრუმი“ და ამ დროს ჩვენ თვალს ავარიდებთ, ეს ნიშნავს იმას, რომ გულგრილობას ვიჩენთ. ამ შემთხვევაში ყველაზე სწორი მხარდაჭერა არის ინფორმაციის გაზიარება, დადასტურება, რომ თქვენ გესმით ეს ყველაფერი.
ვის უნდა მივმართოთ პირველ რიგში,
თუ შვილს აუტიზმი დაუდასტურდა:
თუ თქვენს შვილს ნეიროფსიქოლოგთან კონსულტაციის შემდეგ აუტისტური სპექტრის აშლილობის დიაგნოზი დაუდასტურდა, პირველ რიგში უნდა გაითვალისწინოთ, რომ მშობლების ემოცია და განწყობა ბავშვის შემდგომ განვითარებაზე დიდ გავლენას ახდენს. აუცილებელია, რომ უარყოფითი ემოციები მოთოკოთ და ნეიროფსიქოლოგთან გავლილი კონსულტაციის შემდეგ, ექიმის მიერ დანიშნული მკურნალობის პროტოკოლს რუტინულად, ნაბიჯ - ნაბიჯ მიჰყვეთ.
მკურნალობა ყველა პაციენტისთვის ინდივიდუალურად დგება, რომელიც დარგის სპეციალისტის, სარეაბილიტაციო ცენტრების, ოჯახისა და სახელმწიფო უწყების ჩართვას გულისხმობს.
საქართველოში აუტიზმის დიაგნოზის მქონე პირებისთვის, ბავშვთა რეაბილიტაციის პროგრამა 18 წლამდე ფინანსდება. 2022 წლის 9 თებერვლის მონაცემებით „აუტიზმის სპექტრის დარღვევის მქონე ბავშვთა რეაბილიტაციის პროგრამის“ ბიუჯეტი 2015 წლის შემდეგ 12-ჯერ გაიზარდა და დღეს 1 375 ბავშვსა და მოზარდს ემსახურება.
თბილისის მერის, კახი კალაძის განცხადებით, ერთი ბენეფიციარის დასაფინანსებლად, წელიწადში 4 800 ლარია გათვალისწინებული და ყოველთვიურად, მულტიდისციპლინური გუნდის მიერ განსაზღვრული კომპლექსური თერაპიის 20 სეანსი ფინანსდება.
2015 წელს, როდესაც თბილისში „აუტიზმის სპექტრის დარღვევის მქონე ბავშვთა რეაბილიტაციის პროგრამის“ განხორციელება დაიწყო, მისი ბიუჯეტი 500 000 ლარი იყო, მომსახურებას კი წლიურად 325 ბავშვი იღებდა. დღეისთვის მერიას პროგრამის დაფინანსებისთვის 5 მლნ 868 ათასი ლარი აქვს გამოყოფილი.
2015 წელს, ამ პროგრამას ორი მიმწოდებელი დაწესებულება ჰყავდა, დღეს მათი რიცხვი შვიდამდეა გაზრდილი. სარეაბილიტაციო ცენტრებით სარგებლობა ბენეფიციარებს საქართველოს მასშტაბით, დიდ ქალაქებში - თბილისში, ბათუმში და ქუთაისში შეუძლიათ.
გარდა ამისა, გაიზარდა პროგრამაში ჩართული ბავშვების ასაკი. თავიდან თუ თერაპიული სეანსები 2-დან 14 წლის ჩათვლით ასაკის ბავშვებს უფინანსდებოდათ, დარგის სპეციალისტებთან და ამ სფეროში მომუშავე ორგანიზაციების წარმომადგენლებთან კონსულტაციის შედეგად, პროგრამაში ჩართული ბავშვების რიცხვი 18 წლამდე გაიზარდა.
ნინო ლომჯარია სახალხო დამცველი
“სახელმწიფოს მიერ კვლავ არ ხდება აუტისტური სპექტრის მქონე დარღვევების მქონე პირების ინდივიდუალურ საჭიროებებზე მორგებული პროგრამებით უზრუნველყოფა. პრობლემურია ჯანმრთელობის დაცვის დაწესებულებებისა და სერვისების ხელმისაწვდომობა, არაადაპტირებული სამედიცინო მომსახურება.
გამოწვევაა სამედიცინო პერსონალთან კომუნიკაციის სირთულე. არ ტარდება აუტიზმის მქონე პირთა და მათი ოჯახების სოციალური და ფსიქოლოგიური ხასიათის მხარდამჭერი ღონისძიებები… სახალხო დამცველი მოუწოდებს სახელმწიფოს, მეტი ძალისხმევა მიმართოს აუტიზმის მქონე ადამიანების უფლებების დაცვისკენ. დროულად გადაჭრას ჯანდაცვის, განათლების, სოციალური დაცვის სფეროში არსებული პრობლემები. შექმნას აუტიზმის მქონე ყველა პირისთვის მისაწვდომი თანამედროვე სერვისები და მომსახურებები. იზრუნოს მათი დამოუკიდებელი ცხოვრებისთვის საჭირო უნარ-ჩვევების შეძენა/განვითარებაზე. პოზიტიური ღონისძიებების გატარებით უზრუნველყოს აუტიზმის მქონე პირთა ოჯახების მხარდაჭერა“.
პროექტზე მუშაობდნენ
